Đồng chí Trần Quốc Thảo sinh năm 1915 tên thật là Hồ Xuân Lưu (thường gọi là Năm Hai), là em trai của chiến sĩ cách mạng tiền bối Hồ Chơn Nhơn, quê ở làng Cổ Thành, tổng Bích La, phủ Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị; sinh tại làng Đông Hưng, huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị. Thuở nhỏ, Trần Quốc Thảo học ở Cam Lộ. Năm 1929, ông tham gia các phong trào yêu nước, bị bắt chịu tù 3 tháng và bị đuổi học.

Năm 1930, Trần Quốc Thảo gia nhập Đoàn Thanh niên Cộng sản Đông Dương tại địa phương. Đến cuối năm 1931, ông bị chính quyền Pháp bắt giam 4 tháng và chịu án treo 2 năm rưỡi. Ngày 01 tháng 5 năm 1933, Trần Quốc Thảo gia nhập Đảng Cộng sản Đông Dương. Năm 1935 đồng chí là Tỉnh ủy viên tỉnh Quảng Trị. Năm 1936, đồng chí tham gia Mặt trận Dân chủ tại Quảng Trị, góp công sức vào việc khôi phục lại Đảng bộ Cộng sản Đông Dương tỉnh Quảng Trị. Tháng 6 năm 1937, đồng chí được cử vào Tỉnh ủy. Năm 1938, đồng chí phụ trách Tuyên huấn Xứ ủy Trung Kỳ, ủy viên Thường vụ Xứ ủy Trung Kỳ. Đến năm 1940, đồng chí Trần Quốc Thảo được bầu vào Ban Thường vụ Xứ ủy Trung Kỳ. Năm 1941 đồng chí là đại biểu đi dự Hội nghị Trung ương lần thứ 8 và được bầu làm Ủy viên Trung ương chính thức của Đảng. Sau khi đi dự Hội nghị ở Cao Bảng về, đồng chí bị địch bắt ở Nghệ An. Chính quyền thực dân Pháp mang ông ra xét xử và kết án giam tại nhà lao Buôn Ma Thuột. Ngày 08 tháng 4 năm 1942, đồng chí vượt ngục, nhưng bị địch bắt lại và tăng án lên 20 năm tù khổ sai.

Ngày 09 tháng 3 năm 1945, Nhật Bản đảo chính Pháp ở Đông Dương, đồng chí Trần Quốc Thảo trở về hoạt động ở quê nhà Quảng Trị. Ông làm Chủ tịch huyện Đông Hà, tỉnh Quảng Trị. Năm 1946, ông ra Hà Nội làm Chủ nhiệm báo Lao động.

Tháng 7 năm 1946, Đặc khu Hòn Gai và tỉnh Quảng Yên được tái lập dưới sự kiểm soát trực tiếp của Ủy ban Hành chính Bắc Bộ. Đồng chí Trần Quốc Thảo với cương vị là Phó Tổng thư ký Tổng Liên đoàn Lao động Việt Narn đã được Trung ương Đảng phân công ra Vùng mỏ. Đóng chí được chỉ định làm Bí thứ Đặc khu ủy Hòa Gai và đã có nhiều đóng góp cho phong trào cách mạng nơi đây.

Ngày 16 tháng 12 năm 1946, Ban Chấp hành Đảng bộ Đặc khu Hòn Gai tổ chức hội nghị đưới sự chủ trì của đồng chí Bí thư Đặc khu ủy Trần Quốc Thảo. Hội nghị chủ trương: Khi nhận được lệnh chiến đấu, quân ta sẽ tiến đánh giặc Pháp ở khắp Vùng mỏ, phá hoại kinh tế của chúng, rồi rút ra ngoài xây dựng căn cứ kháng chiến.

Đáp lời kêu gọi kháng chiến cửu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đi theo đường lối kháng chiến đúng đắn do Đảng vạch ra, trong không khí cả nước sôi sục chuẩn bị kháng chiến, đồng chí Trần Quốc Thảo xúc tiến việc đổi tên tổ chức Công nhân cứu quốc thành Công đoàn cơ sở và thành lập Công đoàn Đặc khu Hòn Gai (còn gọi là Công đoàn mỏ Hòa Gai). Ngày 28 tháng 9 năm 1946, tại rạp Bạch Đằng, Công đoàn Đặc khu Hòn Gai chính thức thành lập và ra mắt công nhân mỏ.

Đặc khu chuẩn bị kháng chiến chưa được bao lâu thì Pháp đem quân vây ép các cơ quan của ta. Ngay 20 tháng 12 năm 1946, Đặc khu ủy nhận được tìn của Trung ương báo cuộc kháng chiến toàn quốc đã bùng nổ. Trước tình hình ấy, Ban Thương vụ Đặc khu ủy họp hội nghị bất thường và quyết định quyết tâm kháng chiến, kiên quyết chiến đấu giam chân địch, bảo toàn lực lượng. Đồng chỉ Trần Quốc Thảo quyết định việc bác bỏ tối hậu thư của địch buộc quân đội và nhân dân ta phải đầu hàng vô điều kiện vào ngày 20 tháng 12 năm 194 ở Hòa Gai. Quân ta đã tổ chức đánh trả lại địch và đưa toàn bộ lực lượng Quân Dân Chính Đảng của Đặc khu Hòn Gai rút ra khỏi thị xã Hòn Gai. Ngay trong đêm 20 tháng 12 năm 1946, ta di chuyển toàn bộ cơ quan của Đặc khu ủy về xã Sơn Dương, huyện Hoành Bồ, khẩn cấp triển khai kế hoạch tác chiến. Đồng thời, ông chỉ đạo lực lượng tại Vùng mỏ tập kích địch ở đồn Hà Lầm vào tối 24 tháng 12 năm 1946, tiêu diệt toàn bộ 30 tên địch, trong đó có 24 sĩ quan Pháp trước khi rút về Sơn Dương lập căn cứ kháng chiến. Đồng chí Trần Quốc Thảo là người thành lập Đại đội Hồ Chí Minh - đơn vị vũ trang đầu tiên của toàn khu mỏ vào ngày 30 tháng 12 năm 1946. Cùng ngày, đồng chí công bố quyết định thành lập Chi bộ Đảng của Đại đội Hồ Chí Minh.

Ngày 31 tháng 3 năm 1947, tỉnh Quảng Yên và Đặc khu Hòn Gai hợp nhất thành liên tỉnh Quảng Hồng, đồng chí Trần Quốc Thảo được cử làm Chủ tịch đầu tiên. Ông cùng với Nguyễn Công Hòa - Xứ ủy viên Bắc Kỳ, Bí thư Liên Tỉnh ủy tổ chức lực lượng, xây dựng căn cứ địa kháng chiến Quảng Hồng thành một chiến khu cách mạng vững mạnh, một vùng tự do trong lòng địch, đứng vững suốt 9 năm kháng chiến đến ngày toàn thắng.

Cuối năm 1948, đồng chí Trần Quốc Thảo vào Nam Bộ và làm Bí thư Công vận Xứ ủy, phụ trách Liên hiệp Công đoàn Nam Bộ. Năm 1949, đồng chí Trần Quốc Thảo làm Bí thư Ban Công vận Xử ủy Nam Kỳ. Năm 1950, đồng chí là Thường vụ Đặc khu Sài Gòn - Chợ Lớn kiêm Phó Tổng Thư ký Công đoàn Việt Nam. Năm 1957 đồng chí làm Bí thư Khu ủy Sài Gòn - Chợ Lớn, Ủy viên Trung ương Cục miền Nam. Trong thời gian công tác tại Sài Gòn - Chợ Lớn, đồng chí đã lãnh đạo đẩy mạnh phong trào đấu tranh chính trị phát triển tại nội thành.

Mặc dù được cơ sở bảo vệ rất bí mật, nhưng mật thám Mỹ theo dõi và phát hiện ra. Cuối năm 1957, đồng chí Trần Quốc Thảo bị chính quyền Việt Nam Cộng hòa bắt tại quận Phú Nhuận, bị tra tấn và anh dũng hy sinh trong lao tù vào ngày 16 tháng 10 năm 1957.

Trung Ngô (Tổng hợp)