Bạch Thái Bưởi (1874 – 1932) sinh ra trong một gia đình nông dân nghèo ở làng Yên Phúc, Nay là Phường Phúc La, thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Tây. Từ nhỏ ông đã phải giúp đỡ mẹ bán hàng rong kiếm sống. Gia đình ông vốn họ Đỗ nhưng vì cha mất sớm, nhờ một người nhà giàu họ Bạch nhận ông làm con nuôi và cho ông đi học, ông mới đổi từ họ Đỗ sang họ Bạch và lấy tên là Bạch Thái Bưởi. Năm 1894, ông làm cho một xưởng thuộc hãng thầu công chính và ở đây, lần đầu tiên ông được tiếp xúc, thu nhận những hiểu biết về máy móc, cách tổ chức, quản lý sản xuất. Năm 1895, ông được Phủ Thống sứ Bắc Kỳ chọn làm người giới thiệu những sản phẩm của Việt Nam tại Hội chợ Bordeaux, nơi ông đã được tiếp xúc trực tiếp với xã hội phương Tây.

Trong những ngày ở Pháp, Bạch Thái Bưởi nỗ lực tìm hiểu, học hỏi cung cách buôn bán, cách tổ chức và quản lý sản xuất, nghệ thuật khuếch trương thương nghiệp... Ông đi đâu, đến chỗ nào, cũng hí hoáy ghi chép. Bạch Thái Bưởi đã định hình rõ con đường kinh doanh mà ông sẽ đi.

Về nước, với kiến thức và kinh nghiệm thu được, ông đã xin làm giám đốc công trình cầu Long Biên. Cơ hội đến với Bạch Thái Bưởi khi người Pháp xây dựng công trình xe lửa nối liền Hà Nội - Sài Gòn. Công ty Hỏa Xa Đông Dương cần một số lượng gỗ lớn làm tà vẹt. Ông liên danh với một người Pháp nhận thầu cung cấp vật liệu này. Qua cuộc thầu này, ông học được nhiều kinh nghiệm làm ăn, đồng thời cũng tích luỹ được một số vốn mở tiệm cầm đồ. Ông là người Việt Nam đầu tiên phiêu lưu vào một nghề nhiều vốn, cần có kỹ thuật chuyên nghiệp. Cầm đồ chủ yếu là cầm nữ trang, vàng, bạc, kim cương, phải có chuyên môn, biết thử vàng, biết xem hạt xoàn. Ngoài ra còn phải biết xem sổ sách, kế toán theo luật định. Các đối thủ người Hoa lúc đầu khinh thường, nhưng tiệm cầm đồ của Bạch Thái Bưởi, chẳng những đứng vững mà còn phát triển mạnh. Sự thành công của ông, một mặt nhờ làm ăn tín nhiệm, mặt khác nhờ đồng bào vì tinh thần dân tộc sẵn sàng ủng hộ nhà kinh doanh Việt trong buổi sơ khai của nền kinh tế, dám đương đầu với người nước ngoài.

Từ năm 1906, ông còn thầu thuế ở Nam Định, Thanh Hoá, mở hàng cơm ở Thanh Hoá, Công ty rượu ở Thái Bình. Sau đó, ông lao vào thầu khoán thu phí chợ các tỉnh Hải Phòng, Nam Định, Vinh… và thắng lợi rực rỡ.

Khoảng năm 1908 - 1909, Bạch Thái Bưởi đã quyết định chuyển hướng sang kinh doanh vận tải đường thủy, nơi mà những thương nhân Hoa Kiều gần như đang độc quyền chiếm lĩnh. Ông lập công ty Hàng hải Bạch Thái Bưởi, thuê lại 3 chiếc Phenix, Dragron và Fai Tsi Long. Ông đổi tên chúng thành: Phi Phụng, Phi Long và Khoái Tử Long để kinh doanh vận tải đường thủy trên hai tuyến Nam Định – Bến Thủy (Nghệ An) và Nam Định – Hà Nội. Dù vấp phải sự cạnh tranh không khoan nhượng đến từ các đối thủ là các công ty người Pháp và người Hoa, nhưng với ý chí quật cường, sự tài trí kết hợp khôn khéo, khách đi tàu của Bạch Thái Bưởi mỗi ngày một đông hơn. Đội tàu của ông ngày càng mạnh, các tuyến đường khai thác ngày càng vươn tới nhiều miền đất mới. Từ chỗ chỉ có 3 chiếc tàu đi thuê, đến năm 1919, Bạch Thái Bưởi đã có cho mình 25 chiếc tàu cỡ lớn nhỏ. Tàu lớn nhất, dài nhất tới 40,25m; tàu ngắn nhất 18,28m. Đủ các chủng loại: Tàu sắt, tàu kẽm, tàu phụ, xà lan… Đỉnh cao phát triển của công ty là khoảng cuối thập niên 1920 đầu 1930. Khi ấy công ty có trên 40 con tàu cùng sà lan chạy trên tất cả các tuyến đường sông Bắc Kỳ và cả các nước và vùng lãnh thổ lân cận như Hong Kong, Trung Quốc, Nhật Bản, Singapore và Philippines, với số lượng nhân viên lên tới 2.500 người làm việc trên các đội tàu, xưởng đóng tàu.

Con tàu Bình Chuẩn là đỉnh cao trong sự nghiệp kinh doanh vận tải đường thủy của Bạch Thái Bưởi. Đây là còn tàu dài 42m, trọng tải 600 tấn, động cơ 400 mã lực hoàn toàn do người Việt thiết kế và thi công. Được hạ thủy vào 7/9/1919 tại Cửa Cấm (Hải Phòng), Bình Chuẩn nhổ neo vào ngày 20/8/1920 và cập cảng Sài Gòn vào 17/9/1920. Sự kiện này đã làm nức lòng giới kinh doanh Nam Kỳ, họ cho đúc bảng đồng tặng tàu Bình Chuẩn với dòng chữ: "Tặng tàu Bình Chuẩn, chiếc tàu Việt Nam đầu tiên tại Cảng Sài Gòn".

Lợi nhuận thu được từ kinh doanh hàng hải, Bạch Thái Bưởi tiếp tục đầu tư vào nhiều lĩnh vực khác. Bạch Thái Bưởi đã đầu tư thành công vào một lĩnh vực được coi là cấm kỵ của thời Pháp thuộc là ngành khai thác mỏ. Sau thành công trong khai thác than, ông còn kinh doanh bất động sản ở Đồ Sơn, Hải Phòng…

Khát vọng làm giàu của Bạch Thái Bưởi thể hiện đậm nét tính đua tranh, sự bất bình của người Việt trước những thế lực ngoại bang. Mặc dù tiếp xúc thường xuyên với người Pháp, học tập kỹ thuật tân tiến của người phương Tây, nhưng Bạch Thái Bưởi luôn thể hiện tinh thần dân tộc trong hoạt động kinh doanh. Ông đặt tên các con tàu mua lại từ đối thủ nước ngoài bằng những tên Việt như Lạc Long, Hồng Bàng, Trưng Trắc, Đinh Tiên Hoàng, Lê Lợi, Hàm Nghi. Trong một hội nghị kinh tế lý tài, người ta kể rằng, do bênh vực cho quyền lợi của người dân bị trị, ông bị René Robin, đang làm Thống sứ Bắc Kỳ lúc đó, đe dọa: “Nơi nào có Robin thì không có Bạch Thái Bưởi”; ông đã đáp lại: “Nước này còn Bạch Thái Bưởi thì không còn Robin”.

Kinh doanh trên tinh thần tự tôn dân tộc, vì điều này mà đã nhiều lần giải cứu Bạch Thái Bưởi những lúc nguy nan trong kinh doanh. Ông được xem là doanh nhân đầu tiên áp dụng tinh thần dân tộc "Người Việt ủng hộ người Việt" trong kinh doanh. Tại cuộc cạnh tranh vận tải đường thủy, khi mà Bạch Thái Bưởi đang đối diện với nguy cơ phá sản trong cuộc cạnh tranh về giá với các thương nhân người Hoa. Bạch Thái Bưởi đã vận dụng tinh thần dân tộc khuyến khích người Việt đi tàu của người Việt. Ông đã viết “tâm thư” kêu gọi tinh thần dân tộc đoàn kết tương trợ nhau. Qua đó có thể vượt qua "cửa tử" và trở thành "Vua tàu thủy Việt Nam" sau này.

Sau kinh doanh hàng hải, Bạch Thái Bưởi tiếp tục lấn sân kinh doanh văn hóa. Ông đầu tư xây dựng “Công ty In và Xuất bản Bạch Thái Bưởi” (sau là Đông Kinh ấn quán). Năm 1921, Bạch Thái Bưởi cho ra đời tờ báo hàng ngày mang tên Khai hóa nhật báo với tôn chỉ: “Một là giúp đồng bào ta tự khai hóa, dạy bảo lẫn nhau, mở mang con đường thực nghiệp. Hai là giãi bày cùng Chính phủ bảo hộ những yêu cầu thiết thực, chính đáng của quốc dân. Ba là diễn giải những ý kiến, những lợi ích, tác hại của các công việc Chính phủ đang làm...”. Mục đích cuối cùng của phong trào thực nghiệp mà Bạch Thái Bưởi phát động và cổ súy chỉ cốt làm giàu “vì dân giàu thì nước mới giàu”. Tờ báo Khai hóa ra được 22 số trước khi đình bản.

Bạch Thái Bưởi là người nhạy bén kinh doanh giỏi trên các lĩnh vực, nghiêm túc thực hiện các tôn chỉ trên thương trường như thương phẩm, thương hội, tín thực, kiên tâm, nghị lực, trọng nghề, thương học, giao thiệp, tiết kiệm và coi trọng hàng nội hóa. Nhưng xuất thân từ tầng lớp nghèo, ông luôn quan tâm đến đời sống của giới thợ thuyền. Ông dành chế độ an sinh cho các nhân viên của mình, trợ cấp cho học sinh nghèo có chí du học. Ông giáo dục con cái lòng quý trọng những người cần lao, nghèo khó. Các con đến tuổi trưởng thành đều được ông cất giao công việc trên các bến tàu hay các khu mỏ. Với những công nhân ở gần hầm, Bạch Thái Bưởi xây dựng tình cảm bằng cách tặng thuốc men, gạo, muối, cho người tới xay lúa giúp. Với cách làm đó, họ Bạch đã chiếm được lòng tận tụy của công nhân.

Ông cũng thường xuyên phát chẩn cho dân nghèo ở khắp các tỉnh xa. Trong đó có một sự kiện được ghi chép nhiều trong sách vở nhất là vào năm ở Huế diễn ra lũ lụt lớn, người dân rơi vào cảnh đói kém. Bạch Thái Bưởi cho 2 tàu gỗ chở đầy gạo vận chuyển từ ngoài Bắc vào Huế để cứu đói cho dân. Với hành động này, ông được vua Bảo Đại tặng Sắc Phong.

Ngày nay ở thành phố Uông Bí, Quảng Ninh có một cảng biển mang tên ông, cảng Bạch Thái Bưởi ở cuối đường Bạch Thái Bưởi. Tại quê nhà Yên Phúc, Khu đô thị Văn Quán, Hà Đông, Hà Nội có con đường mang tên ông.