Từ những ngày đầu đấu tranh giành độc lập cho đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã rất coi trọng công tác thông tin đối ngoại. Chỉ thị 45-CT/TW, ngày 10/5/1962 của Bộ Chính trị về tuyên truyền đối ngoại đã khẳng định: “Công tác tuyên truyền đối ngoại là một bộ phận của cuộc đấu tranh chính trị và tư tưởng của nước ta trên phạm vi toàn thế giới. Nó phục vụ chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta”. Tiếp đó, nhiều văn bản quan trọng khác của Đảng và Nhà nước đã được ban hành, thể hiện rõ quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về công tác thông tin đối ngoại qua các thời kỳ phát triển, tạo nên cơ sở pháp lý quan trọng để chỉ đạo, định hướng cho các hoạt động thông tin đối ngoại nói chung và của Bộ Ngoại giao nói riêng.

Đại hội XIII (2021) của Đảng đã khẳng định nguyên tắc nền tảng và tư tưởng chỉ đạo của đối ngoại thời kỳ Đổi mới là: Thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ vì hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại; là bạn, là đối tác tin cậy và là thành viên tích cực, có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế. Cùng với đó, xử lý đúng đắn mối quan hệ giữa độc lập tự chủ và hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng; ý chí tự lực, tự cường và nội lực là quyết định, cơ bản, lâu dài; nguồn lực bên ngoài là quan trọng. Mục tiêu của đối ngoại được xác định là bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế, bình đẳng, hợp tác, cùng có lợi. Phương hướng đối ngoại là chủ động, tích cực triển khai đồng bộ, sáng tạo, hiệu quả các hoạt động đối ngoại, bao gồm đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân, đối ngoại của các cấp, các ngành, các địa phương. Nhiệm vụ cơ bản của đối ngoại là tiếp tục phát huy vai trò tiên phong của đối ngoại trong việc tạo lập và giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, huy động các nguồn lực bên ngoài để phát triển và bảo vệ đất nước, nâng cao vị thế và uy tín của đất nước.

Trong bối cảnh đó, Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã nêu rõ yêu cầu, nhiệm vụ trong thời gian tới của thông tin đối ngoại là “đổi mới nội dung, phương pháp, nâng cao hiệu quả” (Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2021). Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 10 năm 2021-2030 được thông qua tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII cũng nhấn mạnh yêu cầu “tăng cường và nâng cao hiệu quả ứng dụng công nghệ truyền thông mới, mạng xã hội trong thông tin đối ngoại và đấu tranh dư luận” (Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2021). Đây là những quyết sách lớn để định hướng công tác thông tin đối ngoại trong đổi mới tư duy; tiếp tục phát huy những kết quả đã đạt được đồng thời có cách làm mới với những nhóm giải pháp mới về nhận thức, chỉ đạo, phối hợp, nội dung, hình thức, huy động nguồn lực để khai thông các điểm nghẽn và tạo bứt phá trong công tác thông tin đối ngoại.

Thực tiễn triển khai công tác TTĐN những năm gần đây

Công tác lãnh đạo, chỉ đạo, định hướng của Đảng và vai trò quản lý của nhà nước đối với công tác thông tin đối ngoại được thực hiện thống nhất, toàn diện; có tính chiến lược, khẳng định vai trò quan trọng của công tác TTĐN. Tổ chức bộ máy làm công tác TTĐN từng bước được kiện toàn, tạo cơ chế phối hợp triển khai đồng bộ, chặt chẽ, nhịp nhàng, kịp thời trong các hoạt động thông tin đối ngoại. Cơ chế cung cấp, trao đổi thông tin, phối hợp hành động giữa các bộ, ban ngành, địa phương và các cơ quan báo chí tiếp tục được cải tiến, phát huy hiệu quả tích cực trong định hướng thông tin, nhất là trước các sự việc phức tạp nảy sinh. Tăng cường theo dõi sát dư luận, dự báo, đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, xây dựng các tài liệu thiết yếu phục vụ cho công tác thông tin đối ngoại. Nội dung thông tin đối ngoại có nhiều đổi mới, phong phú, toàn diện, có trọng tâm, trọng điểm; đẩy mạnh đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái, xuyên tạc của các thế lực cơ hội, thù địch; kết hợp chặt chẽ giữa tuyên truyền và đấu tranh ngoại giao. Công tác thông tin, tuyên truyền về các vấn đề chủ quyền biên giới, biển, đảo có những bước đột phá trong tư duy, cách thức chỉ đạo, định hướng, góp phần kiên quyết, kiên trì đấu tranh với những hành vi xâm phạm chủ quyền của Việt Nam, đặc biệt trong vấn đề Biển Đông. Tích cực, chủ động cung cấp thông tin, đổi mới cách thức, nội dung, tăng cường đấu tranh, phản bác các luận điệu sai trái, xuyên tạc của các thế lực cơ hội, thù địch trên các lĩnh vực tôn giáo, dân tộc, dân chủ, nhân quyền. Công tác thông tin đối ngoại được triển khai đồng bộ, hiệu quả trên các kênh đối ngoại Đảng, ngoại giao nhà nước và đối ngoại nhân dân. Đổi mới về phương thức thông tin, tuyên truyền, tiếp tục phát huy vai trò hiệu quả của các phương thức truyền thông truyền thống, kết hợp với bước đầu ứng dụng phương tiện truyền thông mới, phù hợp với xu hướng truyền thông của thời đại. Tranh thủ các lực lượng thông tin truyền thông tham gia công tác thông tin đối ngoại; tăng cường thông tin bằng tiếng nước ngoài. Hệ thống 94 Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài đã triển khai công tác thông tin đối ngoại sáng tạo hơn bên cạnh các hoạt động thông tin đối ngoại thường xuyên, định kỳ. Ngày càng nhiều các cơ quan báo chí nước ngoài, phóng viên kiều bào tham gia tác nghiệp và đưa tin về tình hình, sự kiện trong nước thông qua các chuyến đi thực tế tìm hiểu tình hình phát triển đất nước, các sự kiện lớn của đất nước.

Tuy nhiên, việc thực hiện công tác thông tin đối ngoại ở một vài nơi còn mang tính hình thức, chưa được quan tâm đúng mức, ngang tầm với vị trí, vai trò của thông tin đối ngoại trong bối cảnh đất nước hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, toàn diện. Năng lực công tác phân tích, dự báo, chủ động chiếm lĩnh mặt trận dư luận chưa thực sự đáp ứng được những chuyển biến nhanh chóng và khó lường của tình hình quốc tế. Công tác đấu tranh phản bác thông tin sai lệch, chỉ trích Việt Nam, nhất là trong lĩnh vực quyền con người, các thông tin, hình ảnh vi phạm về chủ quyền biển đảo, biên giới, lãnh thổ thiếu tính chủ động, đa chiều, sâu sắc; các nỗ lực tạo dựng, định hình mặt trận công luận mạnh mẽ, rộng khắp ủng hộ Việt Nam trong một số vấn đề nhạy cảm, phức tạp chưa đạt được hiệu quả cao. Nội dung thông tin, tuyên truyền chưa tiếp cận được với nhiều nhóm đối tượng, nhất là ở địa bàn ngoài nước, người nước ngoài, phần lớn tập trung vào các địa bàn lớn, ngoại ngữ phổ biến. Công tác thông tin đối ngoại có thời điểm chưa gắn kết chặt chẽ với thông tin đối nội, hiệu quả cộng hưởng chưa cao; có nơi, có lúc còn bị động trong thông tin, tuyên truyền ra bên ngoài, tạo cơ hội cho các thế lực thù địch lợi dụng khai thác, tuyên truyền, xuyên tạc làm ảnh hưởng đến hình ảnh, uy tín của Việt Nam...

Một số giải pháp đổi mới công tác thông tin đối ngoại

Một là: Nâng cao hiệu quả lãnh đạo, quản lý công tác thông tin đối ngoại, tạo sự thống nhất trong triển khai công tác thông tin đối ngoại trong giai đoạn mới: nâng cao nhận thức về vai trò của công tác thông tin đối ngoại; bám sát và quán triệt sâu sắc, thực hiện có hiệu quả công tác thông tin đối ngoại theo đường lối, chủ trương, quan điểm của Đảng, bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia-dân tộc trên cơ sở Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế; rà soát, tiếp tục xây dựng, hoàn thiện và triển khai hiệu quả các cơ chế, chính sách, văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực thông tin đối ngoại.

Hai là: Đổi mới tư duy, cách làm thông tin đối ngoại theo hướng đo được hiệu quả rõ ràng hơn; tăng cường tính chủ động, phối hợp trong công tác thông tin đối ngoại giữa các bộ, ban, ngành, địa phương, phát huy vai trò chủ trì quản lý nhà nước về thông tin đối ngoại để tăng cường hiệu lực, hiệu quả của công tác thông tin đối ngoại; bảo đảm gắn kết chặt chẽ giữa thông tin đối ngoại và thông tin đối nội; giữa đối ngoại đảng, ngoại giao nhà nước và đối ngoại nhân dân trong hoạt động thông tin đối ngoại.

Ba là: Đổi mới nội dung TTĐN: chú trọng thông tin, tuyên truyền những giá trị của chủ nghĩa xã hội và mục tiêu, con đường mà Đảng Cộng sản Việt Nam và nhân dân Việt Nam đã lựa chọn và đang kiên định, kiên trì theo đuổi; giới thiệu, quảng bá về đất nước, con người và thành tựu mọi mặt của Việt Nam; cung cấp thông tin quốc tế, tri thức tiên tiến, tinh hoa văn hóa nhân loại, những giá trị mang tính phổ quát… một cách có chọn lọc, tiếp thu những kinh nghiệm, làm phong phú kho tàng tri thức, văn hóa Việt Nam; đáp ứng có trọng tâm, trọng điểm với nhu cầu tiếp cận, tìm hiểu và xu hướng quan tâm của các nhóm đối tượng, địa bàn khác nhau, gia tăng tính thuyết phục, hấp dẫn về nội dung.

Bốn là: Đổi mới phương thức thông tin đối ngoại: triển khai công tác TTĐN một cách toàn diện; phối hợp, kết hợp hài hòa, nhịp nhàng giữa các kênh đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại Nhân dân, các lĩnh vực ngoại giao, đối ngoại quốc phòng, an ninh, văn hóa…; phát huy tối đa vai trò của các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài, báo chí nước ngoài trong truyền tải thông tin tới bạn bè quốc tế và cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài; mở rộng hợp tác quốc tế; coi không gian mạng như một không gian mới để làm thông tin đối ngoại, trong đó ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số để đổi mới cách làm thông tin đối ngoại, tạo hiệu quả đột phá.

Năm là: Nâng cao hiệu quả đấu tranh phản bác luận điệu sai trái, xuyên tạc, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng: Bảo đảm tính chủ lưu của các thông tin tích cực; định hướng, làm rõ các thủ đoạn tung tin bịa đặt trên các trang mạng xã hội, ngụy tạo, xuyên tạc thông tin; nâng cao hiệu quả công tác dự báo, theo sát thông tin dư luận trong và ngoài nước, kịp thời cung cấp thông tin và định hướng dư luận về các vấn đề được người dân trong nước và cộng đồng quốc tế quan tâm; phản bác, làm rõ những nội dung báo chí quốc tế phản ánh chưa đúng về Việt Nam; chủ động định hướng về các vấn đề nóng có liên quan tới Việt Nam; tăng cường kết hợp giữa truyền thông chính thống, bán chính thống và phi chính thống…

Sáu là: Bảo đảm nguồn lực công tác thông tin đối ngoại. Tăng cường nguồn lực của Nhà nước và huy động các nguồn lực xã hội khác; phát huy tối đa nguồn lực ngoài nước; xây dựng, đào tạo đội ngũ những người làm thông tin đối ngoại chuyên trách vững vàng, toàn diện; đầu tư phát triển hệ thống các cơ quan báo chí đối ngoại quốc gia; tăng cường đầu tư kinh phí, cơ sở vật chất cho công tác thông tin đối ngoại.

Phòng TT, TT, BC-XB