Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ sinh ngày 9/7/1912 trong một gia đình nhà nho yêu nước ở xã Phù Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Năm 1927, đồng chí bắt đầu tham gia các hoạt động yêu nước. Đầu năm 1928, Nguyễn Văn Cừ đã trở thành hội viên của Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên - tổ chức tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam, do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập. Sau đó đồng chí đi “vô sản hoá” ở vùng mỏ Đông Bắc. Tháng 6/1929, đồng chí được kết nạp vào Đông Dương Cộng sản Đảng. Năm 1930, ông thành lập chi bộ Đảng đầu tiên ở vùng mỏ Quảng Ninh, rồi được cử làm Bí thư đặc khu Hồng Gai - Uông Bí. Đồng chí bị Pháp bắt, kết án khổ sai, đày đi Côn Đảo. Năm 1936, đồng chí được trả tự do. Tháng 9/1937, đồng chí được cử vào Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương ở hội nghị Hóc Môn (Gia Định). Năm 1938, ông được bầu làm Tổng Bí thư khi mới 26 tuổi, là Tổng Bí thư trẻ nhất của Đảng ta. Tháng 6/1940, ông bị thực dân Pháp bắt tại Sài Gòn cùng với một số đảng viên khác và bị chúng kết án tử hình. Ngày 28/8/1941, ông bị xử bắn tại trường bắn Hóc Môn (ngã ba Giồng - Bà Điểm) cùng với các đồng chí Phan Đăng Lưu, Hà Huy Tập, Nguyễn Thị Minh Khai, Võ Văn Tần...

Tác phẩm “Tự chỉ trích” ra đời trong hoàn cảnh đặc biệt. Vào cuối những năm 1936 - 1939, tình hình quốc tế và trong nước có những biến đổi. Tình hình nội bộ Đảng và phong trào cách mạng xuất hiện những khuynh hướng khác nhau, có thể gây chia rẽ, phân liệt Đảng, làm suy yếu vai trò lãnh đạo của Đảng. Đặc biệt trước sự lộng hành của những phần tử tờrốtkít và cuộc bút chiến công khai, đổ lỗi cho nhau về nguyên nhân thất bại trong cuộc tranh cử Hội đồng quản hạt Nam Kỳ (4/1939) của những người cộng sản trong nhóm Dân chúng ở Sài Gòn, với trọng trách là Tổng Bí thư của Đảng, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã có những chỉ đạo và trực tiếp biên soạn nhiều văn kiện, tác phẩm nhằm định hướng phong trào cách mạng, tăng cường sự thống nhất ý trí và hành động của Đảng.

Bản thảo tác phẩm “Tự chỉ trích” hoàn thành vào khoảng tháng 6/1939, được các đồng chí: Tô Hiệu, Đặng Xuân Khu, Võ Nguyên Giáp, Đặng Thai Mai... đọc tham gia ý kiến trước khi BCH Trung ương Đảng thông qua, in, phát hành (20/7/1939) và đã gây tiếng vang lớn. Tác phẩm nêu rõ mục đích, nội dung, phương pháp tự phê bình, phê bình của người đảng viên; qua đó đấu tranh chống lại những tư tưởng, nhận thức sai trái nhằm giữ vững và phát huy đoàn kết, thống nhất trong Đảng.

Mục đích của tự phê bình và phê bình, theo Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ là “để  tìm ra những nguyên nhân thất bại và nghiên cứu phương pháp sửa lỗi và tiên thủ”. Trong “Tự chỉ trích”, Tổng Bí thư đã chỉ rõ “Người cộng sản có bổn phận nói sự thật với quần chúng, dẫn đường cho quần chúng chớ không phải theo đuôi họ, hay phỉnh họ... Và dẫu cho có sai lầm, có thất bại thì phải có can đảm “mở to mắt ra nhìn sự thật”. “Chúng ta không bao giờ có thể đổ hết những nguyên nhân thất bại cho việc quân thù đàn áp và cử tri chưa giác ngộ. Chúng ta phải biết nhìn nhận những khuyết điểm về chủ quan mà chính ta gây ra, chính ta phải chịu hoàn toàn trách nhiệm”. Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Phê bình Đảng là để thống nhất tư tưởng, để rèn luyện mình, để đề cao uy tín và ảnh hưởng của Đảng, nhằm làm cho Đảng ngày càng mạnh và cách mạng ngày càng phát triển. Muốn vậy, phê bình phải nắm vững mục đích xây dựng Đảng, xây dựng đồng chí mình, không được đả kích hoặc cường điệu những sai lầm khuyết điểm của đồng chí mình”.

Về nội dung đấu tranh phê bình và tự phê bình, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ xác định thái độ của Đảng ta trước những thất bại và sai lầm, khuyết điểm. Đó là, “Đảng có bổn phận phải phân tích xác thực hoàn cảnh, không bi quan, hoảng hốt mà cũng không đắc chí tự mãn để tìm ra những nguyên nhân thất bại và nghiên cứu phương pháp sửa chữa và tiến thủ”.

Về phương pháp phê bình và tự phê bình, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ yêu cầu: “Phê bình và tự phê bình phải tôn trọng sự thật, công khai, mạnh dạn, thành thực vạch những lỗi lầm của mình và tìm phương châm sửa đổi, chống những xu hướng hoạt đầu, thỏa hiệp, như thế không phải làm yếu Đảng, mà là làm cho Đảng được thống nhất, mạnh mẽ. Làm như thế không sợ bị địch lợi dụng, chửi rủa, vu cáo cho Đảng, không sợ nối giáo cho giặc. Trái lại, nếu đóng kín cửa bảo nhau, giữ cái vỏ thống nhất bề ngoài mà bên trong thì hổ lốn một cục, đó mới chính là để cho quân thù chửi rủa...”. Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Không mạnh dạn, thẳng thắn đấu tranh phê bình và tự phê bình trong Đảng thì đó không phải một Đảng tiền phong cách mạng mà là một Đảng hoạt đầu cải lương”. Tổng Bí thư còn chỉ rõ: “Mỗi đảng viên có quyền tự do thảo luận, tự do chỉ trích, miễn là sự thảo luận luôn luôn mang tinh thần Bôn-sê-vich, không làm giảm uy tín của Đảng, nhằm làm cho kẻ thù không thể hí hửng tìm ở đây một sự chia rẽ hay mầm bè phái gì giữa những người cộng sản. Vì trong thảo luận, tiểu số phục tùng đa số, chỉ có một ý chí duy nhất là ý chí của Đảng, nghìn người như một để thực hành ý chí ấy”.

Phê bình và tự phê bình phải giữ vững nguyên tắc Lê-nin-nít trong đấu tranh cách mạng, trong xây dựng Đảng. Tổng Bí thư khẳng định: “Bao giờ sự chỉ trích cũng là tự chỉ trích Bôn-sê-vich, nghĩa là để huấn luyện quần chúng và giúp đảng viên tự huấn luyện để làm tăng uy tín và ảnh hưởng của Đảng, để cho Đảng càng được thống nhất và củng cố, để đưa phong trào phát triển lên, đưa cách mạng tới thắng lợi; chớ không phải đặt cá nhân mình lên trên Đảng, đem ý kiến riêng - dù cho đúng - đối chọi với Đảng, vin vào một vài khuyết điểm mà mạt sát Đảng, phá hoại ảnh hưởng của Đảng, giao mối hoài nghi, lộn xộn trong quần chúng, gây mầm bè phái, chia rẽ trong hàng ngũ Đảng”. Tổng Bí thư cho rằng: “Phê bình và tự phê bình phải đặt lợi ích của Đảng, của dân tộc lên trên hết. Đối với uy tín của Đảng thì danh dự cá nhân mình không có nghĩa lý gì, hay nói đúng ra không có nữa, vì một người đảng viên cộng sản chỉ biết lấy uy tín, lấy danh dự chung của toàn Đảng làm danh dự của mình thôi”.

 Về căn cứ xuất phát của phê bình và tự phê bình, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ chỉ rõ: “Phải đứng về lợi ích, về công cuộc của dân chúng mà chỉ trích những khuyết điểm, những chỗ lừng chừng hoặc hèn nhát để đẩy phong trào phát triển rộng rãi, mạnh mẽ hơn”.

Tác phẩm “Tự chỉ trích” không chỉ thể hiện sự sắc sảo về chính trị, lí luận và thực tiễn, “tìm ra những nguyên nhân thất bại và nghiên cứu phương pháp sửa lỗi và tiến thủ” mà còn tổng kết thực tiễn sâu sắc, đóng góp quý báu vào kho tàng lý luận của Đảng ta; kịp thời sửa chữa những khuyết điểm của Đảng về tổ chức, lề lối làm việc, xây dựng, củng cố và chỉnh đốn đảng, tổ chức lại các hoạt động của Đảng, đáp ứng yêu cầu cách mạng trong tình hình mới. Tác phẩm còn có giá trị chuẩn bị về mặt lý luận và tư tưởng cho thành công của Hội  nghị  BCH Trung ương tháng 11/1939, nhanh chóng quyết định chuyển hướng chiến lược và phương pháp cách mạng của Đảng phù hợp với thực tiễn lúc bấy giờ, như Đại tướng Võ Nguyên Giáp từng khẳng định: “Tác phẩm “Tự chỉ trích” và một số bài báo trước đó của anh Cừ đã tạo điều kiện cho tư tưởng đúng đắn của Đảng đi sâu vào đông đảo quần chúng cách mạng, nhất là trong tầng lớp trí thức. Tư tưởng công khai tự chỉ trích táo bạo này của anh Cừ đến nay chúng ta phải học tập, phải coi đó là một kinh nghiệm quý”. 

Trong công cuộc đổi mới hiện nay, Đảng ta rất coi trọng công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng với nội dung quan trọng hàng đầu là tự phê bình và phê bình. Đặc biệt, trong các kỳ Đại hội gần đây, Đảng ta đều chọn Hội nghị Trung ương 4 là Hội nghị đầu mỗi khóa bàn về công tác xây dựng Đảng. Trong đó, Hội nghị Trung ương 4, khóa XIII đã ban hành Kết luận số 21-KL/TW, ngày 25/10/2021 về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Do đó việc vận dụng tinh thần “Tự chỉ trích” Bôn-sê-vich của đồng chí Nguyễn Văn Cừ là hết sức cần thiết nhằm củng cố và tăng cường đoàn kết thống nhất trong Đảng, đưa công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh toàn diện là then chốt để xây dựng hệ thống chính trị, đất nước giàu mạnh, văn minh, hạnh phúc./. 

P.TTTT & LLCT