Cao Bằng có địa hình đồi núi chiếm hơn 90% diện tích toàn tỉnh với đặc điểm là đồi núi, thấp dần từ khoảng 1.500 - 2.000m ở phía Tây - Tây Bắc xuống khoảng 200m ở phía Đông - Đông Nam. Đặc điểm địa hình phức tạp, đa dạng, mức độ cắt xẻ lớn. Đặc điểm khí hậu nhiệt đới gió mùa lục địa miền núi cao, so với các tỉnh miền núi Đông Bắc khác còn có thêm tiểu vùng khí hậu á nhiệt đới. Đặc điểm khí hậu và địa hình kể trên tạo cho Cao Bằng nhiều tiểu vùng khí hậu đặc biệt, khiến cho vùng đất này có tính đa dạng sinh học và hệ sinh thái rất cao, hình thành các vùng sản xuất cây, con đặc sản phong phú, đa dạng như hạt dẻ, hồng không hạt, đậu tương có hàm lượng đạm cao, mía, thuốc lá, chè đắng...Hệ thống sông, suối và hồ phong phú, đa dạng. Các dòng chảy bắt nguồn từ các vùng núi cao phía Bắc, Đông Bắc giáp Trung Quốc như núi Phja Dạ (huyện Bảo Lạc), Phja Oắc (huyện Nguyên Bình), chủ yếu theo hướng Tây Bắc - Đông Nam và Bắc - Nam. Có đến 1.200 sông suối lớn nhỏ thuộc 5 hệ thống sông chính là sông Bằng, sông Hiến, sông Gâm, sông Bắc Vọng và sông Quây Sơn. Lưu lượng nước các sông suối không ổn định, thường thay đổi theo mùa, tài nguyên nước mặt và nước dưới đất của Cao Bằng có trữ lượng tương đối và chất lượng khá tốt...

Cao Bằng là vùng đất có bề dày lịch sử, văn hoá, có bản sắc của một vùng đất ngàn năm văn vật, với các di chỉ hậu kỳ đá cũ như Thượng Hà (huyện Bảo Lạc), Bó Mạ (Hưng Đạo, Thành phố Cao Bằng)... di chỉ thời kỳ đá mới ở Ngườm Bốc (huyện Hòa An), Ngườm Vài, Ngườm Càng, Ngườm Slấn (huyện Hà Quảng), di chỉ thời đại kim khí với trống đồng, rìu đồng, lao đồng, đồ gốm sứ... của nền văn hóa Đông Sơn được tìm thấy ở hầu hết các huyện trong tỉnh.

Cao Bằng nổi tiếng với nhiều nhân vật kiệt xuất, được ghi danh trong các truyền thuyết, cổ tích, dã sử, chính sử hoặc giai thoại dân gian, như Nùng Trí Cao, Hoàng Lục chống quân Tống; Hoàng Thắng Hứa chống quân Nguyên; Bế Khắc Thiệu, Nông Đắc Thái chống quân Minh; Lương Tuấn Tú, Mã Quốc Anh chống thực dân Pháp... Truyền thuyết Thạch Sanh... Trong cuộc sống thường nhật, Cao Bằng sản sinh ra nhiều nhà văn hóa như Nông Quỳnh Văn được suy tôn là Vua Ca Đáng; Bế Văn Phụng được phong chức Tư thiên quản nhạc; quan Ngự sử Đốc trấn Cao Bằng Bế Hựu Cung, tác giả sách Cao Bằng thực lục; nhà thơ Tày Hoàng Đức Hậu...

Ngày 28/01/1941, sau 30 năm bôn ba nước ngoài tìm đường cứu nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trở về Tổ quốc qua cột mốc 108 (nay là cột mốc quốc giới số 675) xã Trường Hà, huyện Hà Quảng; xây dựng căn cứ địa, trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Cao Bằng trở thành quê hương cội nguồn cách mạng Việt Nam.

Cao Bằng là vùng đất sinh sống lâu đời của nhiều dân tộc anh em như: Tày, Nùng, Mông, Dao, Sán Chỉ, Lô Lô,... trong đó, dân tộc thiểu số chiếm 95,3% dân số. Mỗi dân tộc đều có những phong tục, tập quán với nét sinh hoạt văn hóa rất riêng, độc đáo, phong phú, tạo nên sự giao hòa văn hóa giữa các dân tộc, hình thành văn hóa đa dân tộc và đậm đà bản sắc miền non nước Cao Bằng với nhiều di sản văn hóa truyền thống...

Trên địa bàn tỉnh hiện có 271 di tích, trong đó, 102 di tích đã được xếp hạng, gồm 03 di tích quốc gia đặc biệt (Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó (huyện Hà Quảng) - gắn liền với cuộc đời hoạt động cách mạng vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng giai đoạn 1941 - 1945; Khu di tích Quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo (huyện Nguyên Bình) - nơi thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam; Khu di tích Quốc gia đặc biệt Địa điểm Chiến thắng Biên giới năm 1950 (huyện Thạch An) - nơi lần đầu tiên và duy nhất Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp ra mặt trận quan sát và chỉ đạo Chiến dịch), 27 di tích cấp quốc gia, 72 di tích cấp tỉnh, 02 bảo vật Quốc gia (Đôi chuông Chùa Viên Minh và Đền Quan Triều, xã Hưng Đạo, thành phố Cao Bằng; Bia Ma nhai Ngự chế của Vua Lê thái Tổ, huyện Hòa An).

Hơn 2.000 di sản văn hóa phi vật thể đang tồn tại trên địa bàn tỉnh Cao Bằng, trong đó: loại hình tiếng nói, chữ viết có 06 di sản; loại hình ngữ văn dân gian có 150 di sản; tập quán xã hội và tín ngưỡng có 745 di sản; lễ hội truyền thống có 200 di sản; nghề thủ công truyền thống có 112 di sản; tri thức dân gian có 487 di sản; nghệ thuật trình diễn dân gian có 300 di sản. Có 07 di sản được đưa vào vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia; đặc biệt, di sản “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái Việt Nam” (trong đó có nghi lễ Then của người Tày Cao Bằng) được UNESCO ghi danh vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Các lễ hội tại Cao Bằng rất phong phú, đa dạng, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc. Ngoài lễ hội đền, chùa mỗi dịp đầu xuân năm mới, có các lễ hội dân gian truyền thống như: Lễ hội lồng tồng của người Tày, Nùng; Lễ hội tranh đầu pháo thị trấn Quảng Uyên (huyện Quảng Hòa) và thị trấn Đông Khê (huyện Thạch An); Lễ hội Nàng Hai của người Tày xã Tiên Thành (huyện Quảng Hòa) và xã Kim Đồng (huyện Thạch An); Lễ hội Thanh Minh của người Nùng An, xã Phúc Sen (huyện Quảng Hòa)… Những lễ hội văn hóa cổ truyền thể hiện niềm tin về tín ngưỡng, tôn giáo, sự tri ân với thế hệ đi trước; góp phần động viên, khích lệ các tầng lớp nhân dân thực hiện nghĩa cử cao đẹp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Một số điểm du lịch cộng đồng của tỉnh Cao Bằng đã và đang được đưa vào vận hành khai thác hiệu quả, thu hút được nhiều khách du lịch đến tham quan, trải nghiệm, như: Làng đá cổ Khuổi Ky, xã Đàm Thủy (huyện Trùng Khánh); xóm Khuổi Khon, xã Kim Cúc (huyện Bảo Lạc); xóm Hoài Khao, xã Quang Thành (huyện Nguyên Bình); Bản Giuồng, xã Tiên Thành (huyện Quảng Hòa); làng rèn xóm Pác Rằng, làng nghề làm hương xóm Phja Thắp, xã Phúc Sen (huyện Quảng Hòa).

Với lợi thế về khí hậu, thổ nhưỡng đặc trưng của vùng núi Đông Bắc, Cao Bằng hình thành các vùng trồng cây đặc sản như: Miến dong Phja Đén (huyện Nguyên Bình), quả Lê và Thạch đen (huyện Thạch An), hạt Dẻ và thạch trắng Mác Púp (huyện Trùng Khánh), chè Giảo cổ lam, Hà Thủ Ô đỏ. Cao Bằng nổi tiếng như một thiên đường ẩm thực với các sản vật được công nhận: Lê Đông Khê (huyện Thạch An) lọt vào Top 50 trái cây nổi tiếng nhất Việt Nam năm 2012; Bánh Coóng phù Cao Bằng lọt vào Top 50 món ăn đặc sản nổi tiếng Việt Nam năm 2015; Xôi Trám, Bánh Coóng phù, Hạt dẻ lọt top 100 món ăn đặc sản nổi tiếng Việt Nam vào tháng 02/2021; bánh cuốn, bánh áp chao lọt Top món ăn đặc sản Việt Nam (2021 - 2022); bánh chè lam, miến dong Phja Đén lọt Top 100 đặc sản quà tặng Việt Nam (2021 - 2022)... cùng nhiều danh hiệu khác.

Cao Bằng được thiên nhiên ưu ái, tô điểm những thắng cảnh được ví như “xứ sở thần tiên” say đắm lòng người như: thác Bản Giốc, động Ngườm Ngao, Mắt Thần Núi, cảnh quan Phong Nặm - Ngọc Côn (huyện Trùng Khánh); quần thể hồ Thăng Hen (huyện Quảng Hòa)... trong đó, có những giá trị nổi bật về hệ sinh thái, với sự hiện diện của nhiều giống loài quý hiếm như: Khu bảo tồn vượn Cao Vít (huyện Trùng Khánh), Vườn quốc gia Phja Oắc - Phja Đén (huyện Nguyên Bình) với đặc trưng rừng rêu và đa dạng sinh học với trên 90 loài thực vật và 58 loài động vật quý hiếm...

Tiêu biểu, danh thắng thác Bản Giốc được các hãng thông tấn, báo chí thế giới vinh danh là một trong 4 thác nước lớn trong các thác nước nằm trên đường biên giới giữa các quốc gia; là thác nước tự nhiên lớn nhất Đông Nam Á; Hãng Sputnik Nga đánh giá là một trong những thác nước đẹp nhất thế giới; Tạp chí Touropia bình chọn là một trong 10 thác nước kỹ vĩ nhất thế giới; Hãng tin Anh Fox News bình chọn là top 7 thác nước hùng vĩ nhất thế giới; tạp chí National Geographic (của Hiệp hội địa lý Hoa Kỳ) bình chọn vào top 7 kỳ quan thiên nhiên ở châu Á.

Gần đây, trên nền tảng du lịch trực tuyến hàng đầu thế giới Booking.com trong giải thưởng Traveller Review Awards, Cao Bằng là 1 trong 10 điểm đến thân thiện nhất Việt Nam 2024.

Cao Bằng là địa phương thứ hai trong cả nước đón nhận danh hiệu công viên địa chất (CVĐC) toàn cầu do Hội đồng UNESCO công nhận vào tháng 4/2018. Báo Insider bình chọn CVĐC toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng là một trong 50 địa điểm có tầm nhìn ngoạn mục, nổi bật nhất trong những kỳ quan và phong cảnh thiên nhiên hấp dẫn trên khắp thế giới.

CVĐC toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng hội tụ hơn 200 điểm di sản độc đáo, phản ánh lịch sử hình thành trên 500 triệu năm của Trái đất, bao gồm toàn bộ diện tích của thành phố Cao Bằng và các huyện: Quảng Hòa, Trùng Khánh, Hạ Lang và một phần diện tích các huyện Hà Quảng, Hòa An, Nguyên Bình, Thạch An, với diện tích hơn 3.683 km2 cùng bốn “tuyến đường trải nghiệm”:

Tuyến 1: Tuyến du lịch cụm phía Bắc "Hành trình về nguồn cội": Là tuyến du lịch cụm phía Bắc, tập trung ở các huyện Hòa An và Hà Quảng - miền đất có nhiều giá trị di sản văn hóa, lịch sử tiêu biểu cho truyền thống đấu tranh giữ nước, bảo vệ nền độc lập tự do của dân tộc. Điểm nhấn của tuyến này là Khu Di tích Quốc gia dặc biệt Pác Bó cùng các dấu ấn trong quá trình hoạt động cách mạng từ năm 1941 - 1944 của Chủ tịch Hồ Chí Minh; Khu Di tích Lịch sử Kim Đồng; hóa thạch cúc đá (nhóm các loài sinh vật biển thân mềm tiến hóa cao nhất, cách đây 66 triệu năm), có giá trị định tuổi các tầng lớp đá chứa chúng và xác định đứt gãy địa tầng. Hóa thạch cúc đá được chọn vào logo của CVĐC Non nước Cao Bằng, làm biểu tượng đại diện cho khoa học về hai cấu trúc diện mạo địa chất điển hình karst trẻ, karst già và cũng là biểu trưng giá trị văn hóa đặc sắc của Cao Bằng.

Tuyến 2: Tuyến du lịch cụm phía Tây "Khám phá Phia Oắc - vùng núi của những đổi thay":  Là tuyến du lịch cụm phía Tây, tập trung ở huyện Nguyên Bình với 16 điểm tham quan. Điểm nhấn của tuyến này là Khu Du lịch Sinh thái Phia Oắc - Phia Đén, trong đó đỉnh Phia Oắc cao 1.931m. Về địa chất, nơi đây có sự đan xen giữa các loại đá lục nguyên, đá vôi và đá xâm nhập granite, tạo nên các dãy núi đất xen với núi đá. Xưa kia người Pháp đã chọn Phja Oắc - Phja Đén làm nơi nghỉ mát, hiện vẫn còn các dấu tích của các biệt thự, nhà nghỉ của các công chức thời Pháp. Vườn Quốc gia Phja Oắc - Phja Đén cũng nổi tiếng với các giá trị đa dạng sinh học cùng nhiều hệ sinh thái, giống loài động thực vật đặc hữu, có nhiều loài có tên trong Sách Đỏ Việt Nam như nghiến, bách vàng, hoàng liên chân gà, bảy lá một hoa, vượn cao vít, khỉ mặt đỏ, rắn hổ chúa... Rừng ở đây còn giữ được nhiều nét nguyên sinh, trong đó đặc trưng là các khu rừng lùn.

Tuyến 3: Tuyến du lịch cụm phía Đông "Trải nghiệm văn hóa bản địa ở xứ sở thần tiên": Là tuyến du lịch phía Đông tập trung ở các huyện Quảng Uyên, Trùng Khánh và Hạ Lang. Điểm nhấn của tuyến này là Thác Bản Giốc (Trùng Khánh), được mệnh danh là một trong 4 thác nước lớn và đẹp nhất thế giới (trong số các thác nước nằm trên đường biên giới giữa hai quốc gia), và là trung tâm của Công viên Địa chất Toàn cầu Non nước Cao Bằng còn giữ được cảnh đẹp nguyên sơ và những giá trị địa chất, văn hóa bản địa cốt lõi; những hang động lớn có thạch nhũ đá đẹp thuộc loại nhất nhì Việt Nam như động Ngườm Ngao (huyện Trùng Khánh), hang Dơi (huyện Hạ Lang)... hay quần thể hồ - sông hang ngầm Thang Hen (huyện Trùng Khánh).

Tuyến 4: Tuyến du lịch "Một thời hoa lửa": Là tuyến kéo dài qua địa phận thành phố Cao Bằng, các huyện Quảng Hòa và Thạch An - gắn liền với huyền thoại Đường số 4; sự hy sinh anh dũng của các thế hệ cha anh trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Điểm nhấn của tuyến này là núi Báo Đông - nơi ghi dấu sự kiện lần đầu tiên và duy nhất Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ đạo trận đánh cứ điểm Đông Khê - trận đánh mở màn cho Chiến dịch Biên giới năm 1950.

Không chỉ sở hữu nhiều tài nguyên du lịch hấp dẫn, tỉnh Cao Bằng còn có đường biên giới dài hơn 333 km với nhiều cặp cửa khẩu (cặp cửa khẩu song phương, cửa khẩu phụ); nhiều lối mở và cặp chợ biên giới tạo cho Cao Bằng trở thành cầu nối, giao thương xuất nhập khẩu, du lịch và dịch vụ giữa Việt Nam và Trung Quốc. Trong năm 2023, Tỉnh Cao Bằng phối hợp với Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây (Trung Quốc) tổ chức lễ nâng cấp/công nhận cửa khẩu quốc tế Trà Lĩnh (Việt Nam) - Long Bang (Trung Quốc). Đặc biệt, ngày 15/9/2023, Lễ vận hành thí điểm cho du khách qua lại Khu cảnh quan thác Bản Giốc (Việt Nam) - Đức Thiên (Trung Quốc) được tổ chức, Cao Bằng trở thành tỉnh đầu tiên trong cả nước triển khai trên thực địa mô hình hợp tác du lịch liên quốc gia, với kỳ vọng Khu cảnh quan thác Bản Giốc (Đức Thiên) là mô hình hợp tác du lịch xanh, du lịch bền vững tiêu biểu, đây cũng là kỳ quan hứa hẹn một điểm đến tiềm năng, là khu du lịch trọng điểm của Việt Nam trong thời gian tới.

Phòng TT, TT, BC-XB