Cam Ranh cách thành phố Nha Trang 60 km về phía Nam, là dải đất liền nằm bên Quốc lộ 1A trải dài bên bờ vịnh Cam Ranh. Thành phố gồm có 9 phường, 5 xã, trong đó hầu hết các xã, phường đều có biển. Cư dân ở đây sinh sống bằng nhiều nghề khác nhau, trong đó nghề biển chiếm số đông, tập trung vào các lĩnh vực: đóng tàu, khai thác hải sản, nuôi trồng hải sản, làm muối, làm mắm, chế biến hải sản, du lịch biển đảo.

Nói đến Cam Ranh không thể không nói đến Vịnh Cam Ranh và bán đảo Cam Ranh. Vịnh Cam Ranh nằm trên tọa độ 11 độ kinh Đông, 12,10 độ vĩ Bắc có vị trí địa - chính trị chiến lược quan trọng trên các tuyến hàng hải quốc tế Singapore, Hồng Kông, Thượng Hải, Yokohama. Được hình thành từ hai nhánh núi bao bọc, vịnh Cam Ranh có chiều rộng trung bình 8-10km, chiều dài ăn sâu vào đất liền từ 12-13km, độ sâu từ 18-32m, có diện tích hơn 60 km2 và cách đường hàng hải quốc tế khoảng 1 giờ tàu biển. Điều kiện thủy văn, địa chất rất thuận lợi, thủy triều trong vịnh khá đều đặn, tương đối đúng giờ. Đáy vịnh bằng phẳng, chủ yếu là cát pha bùn khá chắc. Ngoài cửa vịnh có các đảo và cù lao chắn gió nên vịnh lặng sóng, thuận tiện cho tàu neo đậu, tàu có trọng tải 100.000 tấn ra vào dễ dàng.

Theo sử sách ghi lại, khi được vua Quang Trung giao trọng trách trấn giữ thành Diên Khánh, danh tướng Trần Quang Diệu đã nhận thấy vịnh Cam Ranh có một vị trí và tầm quan trọng đặc biệt trong việc trấn giữ đường thủy ở hướng Nam. Ông đã lưu lại cho hậu thế bài thơ mang đậm dấu ấn và tầm nhìn của một nhà quân sự tài ba, thao lược: “Diên Khánh sông núi đẹp/Cam Ranh thế biển sâu/Thái bình nên gắng sức/Giữ nước thề cùng nhau”.

Trong cuộc chiến tranh Nga - Nhật năm 1905, sau khi hạm đội Viễn Đông bị Nhật Bản đánh tan, các tàu của hạm đội Bantích của Nga hoàng Nicolas đệ II do Đô đốc Zinovy Rozhestvensky chỉ huy vượt qua hành trình trên 16.628 hải lý đến Viễn Đông đã ghé vào vịnh Cam Ranh ngày 12/4/1905 để sửa chữa, tiếp nhiên liệu, lương thực, nước ngọt và than suốt một tháng trước khi tham gia trận đánh tại eo biển Tsushima nằm giữa Triều Tiên và Nhật Bản.

Năm 1939, Pháp xây dựng Cam Ranh thành một căn cứ hải quân lớn trong kế hoạch "Phòng thủ chung" ở Đông Dương và xây dựng nhiều công trình quân sự khác trên bán đảo Cam Ranh hòng đối phó với cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai. Năm 1942, Nhật chiếm cảng Cam Ranh, đồng thời xây dựng thêm sân bay làm bàn đạp chính để đánh chiếm Malaysia và các thuộc địa của Anh, Mỹ ở Thái Bình Dương.

Năm 1965, Mỹ quyết định xây dựng Cam Ranh thành căn cứ quân sự liên hợp hải-lục-không quân và khu hậu cần lớn nhất Đông Nam Á để làm căn cứ tiếp liệu, khí tài quân sự và binh sĩ cho chiến tranh Việt Nam, đồng thời khống chế hành lang phía tây Thái Bình Dương. Tháng 3/1967, chính quyền Thiệu - Kỳ đã ký hiệp định bán đứng vùng bán đảo và vịnh Cam Ranh cho Mỹ trong 99 năm, bao gồm một vùng rộng lớn với diện tích 260km2 và Mỹ đã biến Cam Ranh thành căn cứ hải quân lớn nhất Đông Nam Á. Vịnh Cam Ranh trở thành trung tâm chỉ huy cho các hoạt động tuần tra trên không của Hải quân Mỹ để giám sát chiến dịch "Market Time", nhằm ngăn chặn Quân giải phóng miền Nam Việt Nam. Căn cứ Cam Ranh trở thành địa điểm chính sửa chữa tàu chiến và cung cấp đạn dược, hậu cần cho hải quân, bao gồm cả cho tàu khu trục và tàu đổ bộ của Hạm đội 7, Mỹ. Năm 1968, quân số của quân đội Mỹ và các lực lượng chư hầu ở Cam Ranh lên tới 30.000 quân (20.000 quân Mỹ và 10.000 quân của các nước chư hầu). Ở khu vực này còn xây dựng hệ thống kho tàng hậu cần hoàn chỉnh, hệ thống rađa, trận địa pháo và hệ thống tên lửa phòng không...

Từ năm 1979, theo Hiệp định được ký kết giữa Nhà nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Liên Xô, cảng Cam Ranh được dùng làm căn cứ hậu cần, tên gọi đầy đủ là Điểm cung cấp vật liệu - kỹ thuật số 922 (PMTO) của Hạm đội Thái Bình Dương với diện tích khoảng 100 km2 trong thời hạn 25 năm, phục vụ một đơn vị thường trực chiến đấu mang tên Liên đội tàu chiến đấu số 17 của Hạm đội Thái Bình Dương.

Năm 2001, chính phủ hai nước Việt Nam và Liên bang Nga đã nhất trí chấm dứt sớm thỏa thuận ký năm 1979 trước 2 năm.

Sau khi Nga quyết định rút khỏi Cam Ranh, Bộ Ngoại giao nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ra tuyên bố: Quan điểm của Việt Nam về việc sử dụng cảng Cam Ranh trong tương lai là sẽ không hợp tác với bất cứ nước nào để sử dụng Cam Ranh vào mục đích quân sự. Việt Nam sẽ khai thác có hiệu quả nhất những tiềm năng và lợi thế của Cam Ranh phục vụ công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Tháng 9/2014, Bộ Quốc phòng chính thức phê duyệt dự án xây dựng khu dịch vụ hàng hải và cung ứng tàu biển ở Cam Ranh.

 Vào ngày 8/3/2016 tại Vịnh Cam Ranh, Quân chủng Hải quân Việt Nam đã tổ chức lễ khai trương Cảng quốc tế Cam Ranh, đánh dấu bước phát triển mới của khu vực này với quy mô lớn và tiềm năng phát triển kinh tế vô cùng lớn.

Ngày nay Cảng quốc tế Cam Ranh không chỉ phát triển kinh tế, du lịch biển mà còn là cảng neo đậu cho tàu hải quân xuất phát làm nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển đảo, bảo vệ ngư dân, bảo vệ tài nguyên biển... Đối với mỗi cán bộ, chiến sỹ hải quân đang làm nhiệm vụ nơi đây biển đảo và con tàu chính là tình yêu lớn lao nhất, họ sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn, gian khổ để bảo vệ sự bình yên cho Nhân dân và biển đảo của Tổ quốc. Các công trình kiến trúc tâm linh trong vịnh như chùa Linh Nguyên, Tượng đài hữu nghị Việt – Nga, Khu tưởng niệm chiến sĩ Gạc Ma... đã phản ánh niềm tin, tình yêu của con người nơi đây luôn nhớ về quá khứ để hướng đến tương lai ngày càng tốt đẹp hơn.

Cam Ranh – một vùng đất vừa có vịnh, vừa có biển, vừa có bán đảo và đảo liên hoàn, đan xen nhau tạo nên một bức tranh non nước hữu tình đặc sắc, hiếm có, một vùng đất địa chiến lược vô cùng quan trọng đối với đất nước cần được bảo vệ, gìn giữ và phát huy trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Phòng TT, TT, BC - XB